Дагъистаналъул халкъал цолъиялъул къо. Мадинат Хайрулаева

«Цолъи буго нилъер къуват» - гьадинаб ах1и бана Дагъистаналъул  лъабабилев имам Шамилица нилъер халкъалде. Гьеб ах1и жакъаги такрар гьабулеб Дагъистаналда дандерижи г1адин. Гъункун, цолъун ругони,  лъиданиги к1везе гьеч1о Дагъистаналъул халкъ цоцалъ базабизе, гьелда жаниб рагъ-кьал ккезабизе. Къуват кьеги умумузе гьеб ах1и лъималазухъе ирсалъе кьезе.

15 сентябралда Гъизилюрт мухъалъул имамзабазул, администрациялъул, щибаб росдал вакилзабазул ах1иги къабул гьабун, Гельбахъ росдада цебе бугеб к1удияб байданалда данделъана т1олабго Дагъистаналдаса гьалбал. Нижеде ах1и бана Авар мац1алъул муг1алимзабазул ассоциациялъул нухмалъулей Баху Мух1идиновалъги, рет1ун миллияб рет1елгун, жиде-жидер росдае хасаб т1аг1ел-г1уч1гун, хъах1ал гормендабиги къан, гьенир данделъизе. Ах1улъги, бодулъги, сапаралдаги лъалин абула хераз инсанасул г1амал-хасият. Рек1елъ бук1ана хасаб ч1ух1иги: авар мац1алъул муг1алимзабазе к1вар кьолеб бук1иналъ.

Гьенире щолаго, гъар-гъар бана черхалда, байданалда  данделъарабщинаб халкъ бихьараб мехалъ. Хъах1ал гормендабазухъ балагьун, лъалин  жинда нуж рат1а рахъизеян абун бук1ана Баху Шамиловналъ. Рик1к1адасанго рихьана, хъах1ал маккал г1адин, гормендаби къарал муг1алимзабиги. Цоцазулгун ургъел бикьизеги, авар мац1алъул ах1вал-х1ал ц1ехезеги гъира бук1ана дир. Риидалил моц1ал кин аралали лъач1о, рахьдал мац1ал школалда малъиялъул суалазда т1ад ургъулаго. Бит1араб бицани, х1инкъараб х1ал бук1ана. Рак1алде рач1ана х1урматияв Расул Х1амзатовасул «Авар мац1алдаса» раг1абиги:

Нолъ макьилъ бихьана, кьалда лъукъ-лъукъун,

Кьурда квер ч1ван унев, бида вец1ц1ун, дун.

Кьуруги бат1алъун, цеве унаго,

Цо лъарал раг1алда г1одов кколев дун…

Ругънал лъуна пикру гьеч1ел т1адчаг1аца дирги, дун г1адал муг1алимзабазулги, рахьдал мац1 хириялщиназулги рек1елъ. Мунагьал чураяв Расулил ах1иялъги рак1 ц1одор гьабизе ккела киналго маг1арулазул. Мац1ги, динги, маданиятги дагъистаналъул халкъазул хазина кколин, гьелъ нилъ цолъизарулин хъвалеб буго Расул Х1амзатовас жиндирго «Маг1арулазул конституциялда». Г1адада гурелъул умумуз гьеб ц1унун ва нилъее ирсалъе кьун бугеб. Гьезул аманат т1убазе нилъедаги т1адаб буго.

Гельбахъалде шолаго, дир ц1алдохъан Г1усманов Г1арипица бицана 15 сентябрь нилъер х1урматияв Дагъистаналъул муфтий Ах1мадх1ажи- афанди (къ.с.) гьавураб къо бук1ин, гьениве нилъгун дандч1вазе уст1арги вач1ине вугин. Рецц буго Бет1ергьанасе Дагъистаналъул халкъ цолъизабизе, нилъер г1олохъанаб г1ел бит1араб нухде ккезабизе г1алимзабиги уст1арзабиги рук1иналъ. Мунагьал чураяй эбелалъ абулаан диналъ ц1унизе ругин нилъилан.

Баху Шамиловнаги Сарат Мух1умаеваги дандч1вайдал, рак1 г1одобе биччана: дие бокьула гьезухъ г1енеккизе, ургъел бикьизе, гьездаса мисал босизе. Хъах1ал гормендабиги къан, миллияб рет1елги рет1ун, гьел рихьараб мехалъ, бич1ч1ана дида дун гьение г1адада яч1ун гьеч1еблъи. Гьел кидаго х1адур рук1уна зах1матаб суалалъе жаваб кьезеги, авар мац1алъул муг1алимзабазул ихтияр ц1унизеги.

Берталъе г1адин къач1ан ругоан г1исиналги, ч1ах1иялги, т1амизе ругел чуялги, ч1орбут1аз реч1ч1дезе ругел г1олохъабиги. Бат1и-бат1иял росабалъа вакилзабиги ругоан г1арцуца къач1араб миллияб рет1елгун, т1аг1ел-г1уч1гун, гьуинал мах1азул квен-т1ехгун. Ниж лъалхъана Шамил мухъалъул Г1урада росдал майданалда цере. Берцинаб рахьдал мац1алъул гьезул каламалъухъги г1енеккун, х1айранлъун хут1ана ниж. Мугьги т1амун, хинк1алги гьарун, нисдал ц1урачадазул т1ут1гун, т1ехгун, гагадул урбагун, кьер-кьераб ниг1матги г1уц1ун, къач1ан бугоан гьезул майдан. Умумузул кванда бук1унеб т1аг1ам! Гьелъул тату бихьана нижецаги. Гьединаб гьуинаб дуниялги ахиратги кьеги г1урадисезе. Рат1лица чиги, чоца багьадургийин абула нилъер умумуз. Гьезул миллияб рат1лидаги х1айранлъана: гьеб шарг1алда данде кколелъул. Ц1ияб Ч1ик1асдерил ясазул миллияб рет1ел бихьидал, авар мац1алъул муг1алимзабазул ц1ех-рех байбихьана. Киналго х1айранлъун рук1ана гьезул цоккурал полошабаздаги хъах1ал гормендабаздаги. Жакъасел руччабаз рет1унебги гьеб миллияб рат1лидаги гьоркьоб бугеб к1удияб бат1алъи!

Щибаб майдан г1уц1ун, къач1ан бугоан, халичабиги т1амун, т1ут1ги лъун, жиде-жидер махщалил бицунел т1аг1елалги, адабияталъул вакилзабазул асаралгун т1ахьалги цере рахъун. Бугоан гьениб динияб г1елмияб адабият г1уц1араб майданги, бичулеб т1аг1елги. Байданалда аск1об бугеб борхалъиялдасан бач1унеб бук1ана гьалбадерие кваназе х1адурараб пулавалъул берцинаб мах1ги. Ч1ух1а-къули гьеч1ого, г1адатаб х1алалда, г1адлу-низамалда рук1ана гьалбал, борхалъуда г1урччинхардаги г1одор ч1ун. Г1одоблъиялда къач1ан бугоан чуял т1амизе горсвериги, ч1орбут1ал реч1ч1изе ишаналги. Бергьаразе кьуна шапакъаталги.

Дагъистаналъул муфтий Ах1мадх1ажи-афандил (къ.с.) к1алъаялъухъ г1енеккараб мехалъ, халкъалъ гьесул гьабулеб адабги, х1урматги, гьесде бугеб рокьиги бихьун, рак1алде ккола Дагъистаналда алжаналъул ицц бугин абулел г1алимзаби рит1арал ругин. Вацалги яцалги инсухъ г1енеккулеб х1ал бук1ана киналго гьалбадерил. Кьеги гьезие къуват гьеб адабги рокьиги г1ун бач1унеб г1елалъухъе кьезе.

Авар мац1алъул муг1алимзабазул ассоциациялъул нухмалъулей  Баху Шамиловналъ рак1арана ниж – муг1алимзаби гьенире, щивасул рак1ал рекъон х1алт1изе бугеб гъираялъ, жиндирго рек1ел хинлъи нилъее бикьизе. Киданиги гьеб «панаяб рек1ел ц1а ц1орозе» хъван батугеги!

Дида ккола гьениб щолеб бергьенлъиялъе г1оло гурин, рек1ел аваданлъиялъ, уст1арасде ва цоцазде бугеб рокьиялъ данде гьарунин гьенире щибаб росдал вакилзаби. Гьедин аваданлъиялда, рохалида хут1аги т1олабго Дагъистан! Ц1унаги нилъер васал г1асияб рагъалдаса, кьеги нилъер ясазе ях1-намусалъул ц1урал рак1ал, лъималазе умумул камугеги, умумузда лъималазул рух1ел бихьугеги! Кьеги Дагъистаналъе рит1ухъал т1адчаг1и, рахьдал мац1ги, динги, миллатги ц1унулел! Фестивалалъул церехъабазе кьезе бокьун буго азарабго баркала гьалбадерие къвариг1анщинал ресал г1уц1аралъухъ, т1олабго Дагъистаналдаса вакилзаби берцинлъиялда данделъизе кумек гьабуралъухъ. Гьеб байданалде нух бихьизабурал г1олохъабазул рек1ел мурадал т1ураги, агьлу-хъизаналдаса рохаги, нагагьаб, балъгояб балагьалдаса ц1унаги! Гьез г1уц1ана г1адлу-низам нухабги байданалдаги – киса-кибго. Рохалил ц1урал рак1алгун щвана дунги дир васги фестивалалдаса рокъоре.